انواع قطع کتاب استاندارد در ایران
در گذشته کتابها تنها به صورت نسخههای خظی موجود بودند و پس از سالیان دراز ناشران و چاپکنندگان دریافتند که برای سهولت در استفاده و حملونقل و همچنین کاهش مصرف کاغذ (هرچه صفحات کوچکتر باشند به طبع کاغذ کمتری دور ریخته میشود) باید تغییری در این رویه ایجاد کنند؛ بنابراین مفهوم قطع و صفحه بندی کتاب خلق شد.
مبنای قطع استاندارد کتاب و نشریات
یکی از مهمترین عواملی که در تفاوت قطع کتاب ها و نشریات اثرگذار هست میزان هدر رفت کاغذ است که برای این منظورسایز کتاب و نشریات به نحوی تعیین شده اند که بیشترین بازده و کمترین هدر رفت کاغذ را داشته باشند. انواع قطع استاندارد کتاب و مجله با توجه به پرمصرف بودن ۳ نوع کاغذ ورقی یعنی ۷۰×۱۰۰، ۹۰×۶۰ و ۴۵×۶۰ تعیین می شوند. به این ترتیب انتخاب بهترین قطع کار با توجه میزان دورریز کاغذ میتواند در تصمیمگیری شما اثرگذار باشد و شما میتوانید بر این مبنا قطع کار خود را انتخاب کنید.
در چاپ کتاب و نشریات چند صفحه از کار در یک ابعاد کاغذ مورد نظر چیدمان یا در اصطلاح فرم بندی می شوند. در تصویر زیر نمونههایی از فرم بندی قطع های مختلف کتاب و مجله را مشاهده می کنید.
دلیل نام گذاری قطع کتاب ها
ممکن است در نامگذاری یک کتاب ، کاربرد آن را در نظر بگیرند. مثلا کتابی که در جیب جا میشود و در دست راحت حمل می شود ، کتاب جیبی می گویند.
یا کتابی که در جیب پالتو قرار میگیرد ، کتاب پالتوئی میگویند. قطع های بغلی ، بازو بندی و حمایلی هم به همین دلیل به این صورت نام گذاری شده اند. قطع رحلی هم به این دلیل نامگذاری شده است که معمولا در مساجد برای خواندن آن ها از رحل یا چهار پایه چوبی استفاده میشود.
توجه داشته باشید قطع های ارائه شده بعنوان قطع های استاندارد و معمول شناخته می شوند؛ لذا اگر بخواهید کار متمایز و خاصی داشته باشید می توانید با توجه به پروژه و نظر طراح یا سفارش دهنده، از قطع هایی خارج از موارد ذکر شده استفاده کنید.
این موضوع یکی از راهکارهای ایجاد وجه تمایز محصول شما خواهد بود، البته اگر درست و به دقت انتخاب شود!
معروف ترین قطع کتاب و مجله در ایران
انواع قطع کتاب:
- قطع جیبی و قطع پالتویی: این سایزها یکی از مرسومترین ابعاد کتاب هستند که بهآسانی حملونقل میشوند و دارای زمینه خاصی برای چاپ و استفادع نیستند. بهترتیب: ۱۵*۱۱ و ۲۲*۱۱
- قطع وزیری: رایجترین قطع کتاب در ایران، قطع وزیری نام دارد و کتابهای علمی و پژوهشی و همچنین دانشگاهی و تخصصی با این سایز چاپ میشوند.
قطع وزیری، یکی از قطع های رایج است که به دلیل استفاده بیشتر این قطع در کتاب های مرتبط با آموزش و کتاب های عمومی، بیشتر با آن برخورد داشته ایم. این قطع به دلیل کوچک تر بودن از قطع رحلی و بزرگ تر بودن از قطع رقعی، ویژگیهای ساختاری مناسبی را برای کتابهای آموزشی و عمومی ایجاد میکند،البته این موضوع همیشگی نیست و نسبت به محتوا قطع تعیین میشود. کاغذ مناسب برای قطع رقعی، کاغذ ۷۰×۵۰ است که با ۳ بار تا خوردن میتوان به قطع وزیری رسید.
- قطع رقعی: این سایز بیشتر در کتابهای عمومی مانند داستان و رمان، شعر، دلنوشته و زندگینامه و… استفاده میشود.با سه مرتبه تا کردن کاغذ 60 در 45 به ابعادی میرسیم که پس از برش برای قطع رقعی مناسب است. سایز رقعی نیز برای کتابهای عمومی تر از قبیل رمان و داستان کاربرد فراوان دارد. به انگلیسی به قطع رقعی Crown octavo می گویند که البته اندازه تقریبی آن است و با علامت اختصاری 8º یا 8vo آن را مشخص می کنند.
- قطع رحلی: مجلهها، صفحهبندی، قرآن و کتب مذهبی، رساله و پایاننامههای مقطع دکترا و همچنین تعدادی از کتابهای آموزشی، همه با این نوع قطع منتشر میشوند و علت نامگذاری آن، خواندن این کتابها (اغلب) بر روی رحل یا چارپایهچوبی در مساجد است.
قطع رحلی یا A4 یکی از رایج ترین قطع های مورد استفاده برای کتاب و مجله ها می باشد.به سه دسته رحلی کوچک ، رحلی متوسط ، رحلی بزرگ تقسیم می شود که ابعاد رحلی 21×28/5 و ابعاد رحلی بزرگ 24×33 میباشد. کاغذ مناسب قطع رحلی 45×60 و رحلی بزرگ 50×70 است. قطع رحلی از پرکاربردترین قطع های استاندارد می باشد که در شاخه های مختلف چاپ و تبلیغات و مشاغل مختلف مورد استفاده قرار می گیرد.
- قطع خشتی: این قطع از قدیمیترین اندازههای نسخه خطی شناخته میشود که در آن صفحات بهصورت مربعی برش داده میشود و از زمان قدیم در تمدن اسلامی رایج بوده است؛ هماکنون مورد استفاده کتابهای کودک و نوجوان، آثار هنری و طراحی کاتالوگ قرار میگیرد.
قطع خشتی به کتاب ها و نشریاتی که به شکل مربع هستند گفته می شود که معمولا از کاغذ در ابعاد ۴۵×۶۰ برای قطع خشتی استفاده میشود. با تا کردن کاغذ بصورتی که به ۶ قسمت ۲۰×۲۰ تقسیم شود یکی از ابعادی است که میتوانید با کمترین هدر رفت کاغذ بدست آورید. اگر از کاغذ با ابعاد ۷۰×۵۰ استفاده کنید کتاب در قطع خشتی با ابعاد ۲۳×۲۳ بدست میآید که سایز استاندارد کتابهای خشتی بزرگ است.
قطعهایی که امروزه کاربرد کمتری دارند:
قطع هایی مانند “قطع بازوبندی” که در گذشته بیشتر برای کتب ادعیه و مذهبی استفاده شده و با اندازه 2 در 3 سانتیمتر داخل چرم در بازوبند قرار میگرفت یا به صورت گردن آویز کاربرد داشت، همچنین برای آویزان کردن از آینه ماشین برای دفع حادثه نیز مرسوم بود. همچنین قطع بغلی نیز با ابعادی در حدود 5 در 7 سانتیمتر برای کتابهای دعای جیبی کاربرد داشته است. بیاض یا قطع بیاضی از دیگر قطع های غیر مرسوم است که از سمت درازا باز می شده و عطف آن از طرف پهنای آن بوده است
- قطع سلطانی (سلطنتی): علاوه بر این نام، بهعلت رواج بسیار در دوران تیموری به قطع تیموری نیز شهرت داشته است و برای چاپ کتابهای مذهبی و نفیس استفاده میشود که شاهنامه مشهور بایسنقری نمونهای از این قطع است.
- قطع بازو بندی: در گذشته چاپ کتابهای مذهبی و ادعیه با این سایز صورت میگرفت و درون کیفی چرمی، دور بازو بسته میشد؛ همچنین بهصورت گردنآویز یا برای ذفع بلا به آینه جلوماشین آویزان میشد.
- قطع بغلی: در چاپ برخی از کتابهای ادعیه که به صورت جیبی منتشر میشدند کاربرد داشت و امروزه معادل قطع جیبی بزرگ ما است.
- قطع بیاضی: قطع بیاض یا بیاضی از دیگر قطعهای غیررایج است که اتر چاپشده از سمت درازا گشوده میشود و شیرازه آن (عطف کتاب) در قسمت پهنا قرار دارد. کتابهای زیارتی و مذهبی و برخی از مجموعه آثارهای ادبی با این نوع قطع منتشر میشدند.
- قطع جانمازی: همانطور که از نام آن مشخص است این ابعاد مخصوص کتابهای دینی و ادعیه بودهاند.
انتخاب اندازه متناسب با اثر یکی از نکات مهم و ظریف در هنگام چاپ است که در کیفیت کتاب تاثیر بسزایی دارد و تعداد دفعاتی که هر کاغذ نیاز به تاشدن دارد را تعیین میکند. هماکنون قطع وزیری و رقعی از پرکاربردترین اندازهها هستند که بهترتیب سایزشان A5 و B5 شناخته میشوند. (بهطور مثال برای رسیدن به ابعاد قطع وزیری باید 3 بار کاغذ 50*70 سانتیمتر را تا کنیم یا برای دستیابی به سایز رقعی، 3بار متوالی کاغذ 45*65 را تا میزنیم)
علاوه بر انتخاب قطع مناسب، صفحهآرایی نیز در زیبایی و مقدار هزینه کتاب موثر است.
به مجموعه عواملی که قبل از چاپ بر روی کتابها پیاده میشوند صفحهبندی یا صفحهآرایی گفته میشود که شامل: طراحی چیدمان مطالب و تصاویر، پاراگرافبندی و فاصله بین خطوط، انتخاب فونت و… است. نرمافزار Adobe InDesin میتواند با بهرهگیری از امکانات پیشرفتهتر نسبتبه سایر برنامههای موجود، شما را در انجام این امر یاری کند.
در زیر به دو صفحهبندی پرکاربرد اشاره میکنیم:
صفحه بندی کتاب با قطع وزیری: از جایی که اکثر کتابهای مورداستفاده از قطع وزیری هستند؛ این نوع صفحهبندی معمولا باید توسط ویراستار موردنظر یا افرادی که در زمینه صفحهآرایی فعالیت میکنند انجام شود تا تمامی نکات و دستورات استاندارد و مهم هنگام چاپ پیاده شوند. این ارکان عبارتند از: حاشیه اطراف صفحه، فاصله خطوط متن از یکدیگر، اندازه مطلب و… .
صفحه بندی کتاب با قطع رقعی: زمانی که متن شما حجم نسبتا زیادی ندارد و سایز آن از حد معمول اندکی کمتر است؛ صفحهبندی قطع رقعی میتواند گزینه مناسبی باشد. علتی که اهمیت این عمل را دوچندان میکند نقش مهم آن در جذب مخاطب شناخته میشود چون اغلب اثرهای رقعی را کتابهای رمان و محتوامحور تشکیل میدهند و اگر نکات (فورمت صحیح متن و حواشی و فواصل خطوط و…) بهخوبی رعایت نشوند، خستگی و دلسردشدن مخاطب را به دنبال دارند.
انواع قطع کتاب و مجله
در جدول زیر رایجترین و پرکاربردترین ابعاد و قطع کتاب و مجله را مشاهده کنید. (ابعاد ارائه شده در این جدول ابعادی هستند که بطور معمول در کشور برای چاپ کتاب و نشریات از آنها استفاده می شود، البته هستند ناشرانی که از ابعادی با ۲ یا ۳ میلیمتر بیشتر استفاده می کنند، ولی در مجموع ابعاد قطع های موجود در جدول زیر پر استفاده تر و کم ریسک تر هستند.)
قطع کتاب | ابعاد حدودی استاندارد | ابعاد بعد از برش (cm) | ابعاد قبل از برش (cm) | تعداد صفحات در هر طرف فرم | کاغذ پیشنهادی شیت بندی |
وزیری | B5 | ۲۳.۵ × ۱۶.۵ | ۲۴.۵ × ۱۷ | ۸ | ۵۰×۷۰ |
رقعی | A5 | ۲۱ × ۱۴ | ۲۲ × ۱۴.۵ | ۸ | ۶۰×۴۵ |
رحلی | A4 | ۲۸.۵ × ۲۱ | ۲۹.۵ × ۲۱.۵ | ۴ | ۴۵×۶۰ |
رحلی بزرگ | — | ۳۳ × ۲۴ | ۳۴ × ۲۴.۵ | ۴ | ۵۰×۷۰ |
سلطانی | — | ۴۸ × ۳۴ | ۴۹ × ۳۴.۵ | ۴ | ۱۰۰×۷۰ |
خشتی | — | ۲۲ × ۲۱.۵ | ۲۳ × ۲۲ | ۶ | ۵۰×۷۰ |
خشتی کوچک | — | ۱۹ × ۱۹ | ۲۰ × ۱۹.۵ | ۶ | ۶۰×۴۵ |
پالتویی | — | ۲۲ × ۱۱.۵ | ۲۳ × ۱۲ | ۱۲ | ۵۰×۷۰ |
پالتویی کوچک | — | ۱۹ × ۱۰ | ۱۹.۵ × ۱۱ | ۱۲ | ۶۰×۴۵ |
جیبی | — | ۱۴ × ۱۰ | ۱۴.۵ × ۱۱ | ۱۶ | ۶۰×۴۵ |
ربعی | B6 | ۱۶ × ۱۱.۵ | ۱۷ × ۱۲ | ۱۶ | ۵۰×۷۰ |
نوشتن دیدگاه:
دیدگاه کاربران :
نظری تا کنون برای این مقاله درج نشده است.